Pé Hawinkels, een kritisch fenomeen

Hij ligt begraven te Hoensbroek, Zuid-Limburg, waar hij op 29 september 1942 werd geboren. Petrus Hermandus Hubertus groeide, zoals namen en geboortegrond reeds doen vermoeden, op in een katholiek nest. Als student met bovengemiddelde resultaten ging hij in 1960 van het gymnasium naar de Katholieke Universiteit te Nijmegen om klassieke talen te studeren. Dit beviel niet en daarom stapte hij een jaar later over naar Nederlandse taal- en letterkunde. In dat jaar begon hij ook met het schrijven van een niet aflatende stroom daverende, barokke en doorgaans messcherpe cursiefjes in het Nijmeegs Universiteits Blad (NUB). Zijn studie verzandde, maar zijn voornemen om 'publicist' te worden werd sterker. Hij schreef behalve voor het NUB ook voor Raam, De Nieuwe Linie, Maatstaf, Raster, Jazzwereld en Merlijn. Zijn bibliografie levert verbaasd bladeren in zestien pagina's vol kleine lettertjes op. Vrijwel dagelijks schreef en publiceerde hij één of meerdere stukken en daarnaast vertaalde hij doorgaans omvangrijke, niet altijd even toegankelijke literatuur, toneel- en bijbelteksten. Zijn sociaal leven verwaarloosde hij daarbij bepaald niet. Hij dook geregeld op in de kleedkamer van Cuby & the Blizzards en in het Nijmeegse kroegleven en experimenteerde met verschillende soorten drugs. Op 16 augustus 1977 stierf hij, zittend aan zijn bureau. 'Zijn hart had het begeven', aldus zijn broer Koos. Pas acht dagen later werd hij gevonden.



Uit betrouwbare bronnen valt te vernemen dat tijdens feesten die in de jaren zestig via de Universiteit van Nijmegen werden georganiseerd, de op het feest aanwezige heren doorgaans zo dicht mogelijk bij Hawinkels probeerden te staan, terwijl de eveneens aanwezige dames elders in het vertrek de diverse recepten ter bereiding van spaghetti doornamen. Hawinkels was een fenomeen. Door zijn rijzige verschijning, zijn overheersende gedrag, zijn automobielen van niet geringe omvang en als basis daaronder zijn schrijfwerk.
Toch leek hij zelf niet altijd deel uit te maken van de wereld waarin hij zich vertoonde. Zijn eigen generatie, de twintigers van toen, werd door hem in zijn teksten soms als een vieze dweil tussen twee vingers omhoog gehouden. Op 12 maart 1965 verscheen in het universiteitsblad van Hawinkels een cursiefje, waarin hij een corpsfeest beschrijft. 'Uit de gang treden leden van disputen aan: hoekige boys, geknoopt in stijve prince-de-galles-costuums. Argwanend en log als een nijlpaard in de tijden van bronst en werven blijven zij even op de drempel wachten, licht en langzaam wiebelend. Hun kleine kijkers flitsen vervaarlijk heen en weer terug achter hun brilleglas; aan hun arm staat timide en hygiënisch het meisje.'
Hawinkels vergreep zich niet aan het tegenwoordig zo populaire afzeiken van het cultuurtje waartoe jij zelf godlof niet behoort; hij beschouwde àlles kritisch en zijn wapen was de taal. Niet zo leuk voor degene op wie hij zijn toorn richtte en daardoor des te leuker voor de lezer, die hij in zijn stukken het liefst rechtstreeks aansprak (bent u daar nog?). Op het Nijmeegs studentenleven hadden zijn bijtende stukken grote invloed. Hij werd gezien als een voorman van de toenmalige studentenbeweging, hoewel hij daar zelf later afstand van nam. ,,Deze kritiek is een surrogaat, bevredigt de behoefte aan werkelijke kritiek op onschadelijke en allang geïnstitutionaliseerde manier'', zei hij in 1969 over de activiteiten van zijn 'vrienden'. ,,Afgezien daarvan bevallen de mensen me niet. Het zijn oude, gefrustreerde studenten in een aangepast uniformpje, op onprettige wijze fanatiek, niet op de hoogte van enig relativiteitsbeginsel, en bezield van een angstwekkend triomfalistisch gelijk.''

Hij moet een penetrante persoonlijkheid zijn geweest. Iemand bij wie je wilde zijn, maar tevens iemand die je keer op keer teleurstelde omdat hij zijn aandacht over zo veel personen en subjecten te verdelen had. Dit valt onder meer op te maken uit het boek 'Moet dit een wereldbeeld verbeelden?'. Een in 1979 verschenen dik vijfhonderd pagina's tellende pil, die aan de hand van getuigenissen van familie, vrienden, schrijvers en tijdgenoten met enig puzzelwerk een vrij compleet beeld schetst van het veelzijdige talent Hawinkels.
In het boek enkele pagina's vol pasfoto's uit een fotoshot-cabine. Tien jaar lang nam Hawinkels met grote regelmaat plaats in zo'n ding. Aan de hand van die fotootjes is goed te zien wat voor wispelturige persoonlijkheid hij was; van corpsbal tot hippie, van ideale schoonzoon tot mafialeider. Zijn uiterlijk wijzigde dagelijks.
En dagelijks schreef hij. Tot zijn vingertoppen kapot waren en hij er pleisters om moest winden om verder te kunnen typen. In de jaren zeventig leverde hij niet alleen een stroom aan kritieken, columns en verhalen af, ook zijn vertaalwerk nam serieuze proporties aan. Verschillende boeken van Herman Hesse, Aldous Huxley en Friedrich Nietzsche en een aantal werken van Thomas Mann, van wie hij voor zijn vierentwintigste al het complete oeuvre had gelezen. Opvallend is dat hij vooral door zijn vertaalwerk veel publiciteit kreeg. Zijn vertaling van de Toverberg van Thomas Mann werd geroemd, maar raakte ook omstreden. Doordat Hawinkels tot twee maal toe de zinsnede 'Leuk hè?' aan het boek toevoegde en er behalve veel lof ook veel kritiek op de vertaling kwam, liep hij de Nijhoffprijs voor vertalers mis. Feit is wel dat de Arbeiderspers ook bij de meest recente heruitgave van de Toverberg, heeft gekozen voor de Hawinkelsvertaling.

Hoewel zelfs zijn felste tegenstanders moeten beamen dat Hawinkels gezegend was met een uitzonderlijk talent, heeft zich dat gedurende zijn leven nooit omgezet in waardering en landelijke bekendheid. Het in '69 verschenen boek 'Autobiografische flitsen en fratsen', hetgeen een staalkaart is van 's schrijvers kunnen, werd pas in 1980 opnieuw uitgebracht. Thans is het niet meer verkrijgbaar. In 1971 verscheen 'Ik hau van Holland', met schitterende columns uit de verschillende bladen. Het is nu alleen nog bij antiquariaten te koop. Pas in 1988 was het voor de liefhebbers weer mogelijk Hawinkels' poëzie in een nieuwe uitgave te kopen. De verzamelde gedichten verschenen bij de Nijmeegse uitgeverij De Stiel in een oplage van slechts 2150 exemplaren. Nu is die prachtige uitgave nergens meer te krijgen.
Dat de huidige boekenkopers Pé Hawinkels moeten ontberen, is ook deels zijn eigen schuld; het heeft te maken met zijn eerder genoemde drang om publicist te zijn en niet zozeer een boekenschrijver. Wanneer hij ouder zou zijn geworden dan 34, was er wellicht een meesterwerk op het niveau van de door hem zo bewonderde Simon Vestdijk uit zijn schrijfmachine gerold? Vermoedelijk zal het van een bundeling van zijn in de diverse periodieken gepubliceerde stukken niet meer komen. We hebben het maar te doen met zijn vertalingen, waarin overigens nog heel wat van wat Hawinkels eigen was, valt terug te vinden.



Wie echter de moeite neemt op zoek te gaan naar het oorspronkelijke werk van de schrijver, in bibliotheken en winkels in tweedehands boeken, zal zich niet alleen uitermate goed vermaken, maar zal tevens op het gebied van literatuur, muziek, beeldende kunst en filosofie leidraden vinden die de lezer op onvermoede paden kan brengen.
Het laatste woord is aan Hawinkels zelf, in de column 'Nimmer werd ich froh' ('Ik hau van Holland', Van Gennep 1971): 'Zo zit dat: de Nederlandse literatuur is verzwonden. De mensen denken niet meer en zoeken elk woord in de grote Van Dale op voor ze het in een zeer speciale betekenis durven gebruiken. De uitgevers lopen paars aan bij de druk die ze achter hun excrementen zetten, de critici tellen de lettergrepen en analyseren composities tot ze roos op hun vingers hebben, alles in de vertwijfelde hunkering te ontdekken waar de kink zit in de kabel van de continuïteit. Iedereen kijkt iedereen de woorden uit de mond: slechts een ding kan ons redden. Men kan maar het beste een voorval uit zijn eigen leven vertellen'.

JAAP STIEMER

--------------------------------------------------------------------------
Dit verhaal werd eerder gepubliceerd in het tijdschrift DIV, nummer 1, januari 1995 en werd voor deze site geactualiseerd